تضمین قرآناقتباس بخشی از قرآن در کلام را تضمین قرآن گویند. ۱ - تعریفتضمین و اقتباس این است که گوینده، قسمتی از کلام دیگری را در کلام خود می‌آورد؛ به صورتی که معلوم باشد قصد اقتباس دارد، نه سرقت و انتحال . «تضمین قرآن» که به آن «اقتباس» نیز می‌گویند عبارت است از آوردن قسمتی یا تمام آیه قرآن در کلام ( نثر یا شعر )، یا اقتباس آن برای مثل و تمسک به آن در حین تکلم و بیان. ۲ - تضمین قرآن در شعرمثال تضمین قرآن در شعر: ۱. گل در لحاف غنچه خوش خفته بد سحرگه باد صبا بر او خواند «یا ایها المزمل». در این شعر، آیه اول سوره مزمل اقتباس شده است. ۲. چو رسی به طور سینا «ارنی» مگو و بگذر که نیرزد این تمنا به جواب «لن ترانی». در این شعر ، آیه ۱۴۳ سوره اعراف اقتباس شده است. ۳ - تضمین قرآن در نثرمثال تضمین قرآن در نثر و اقتباس آن برای «مثل» این است که کسی از فاجعه‌ای تاسف می‌خورد، در حالی که مردم از درک سبب آن عاجزند؛ لذا می‌گوید (لیس لها من دون الله کاشفة). یا وقتی با شخصی که مذهب باطل و فاسدی دارد بحث می‌کنند و می‌خواهند او را به باطلش احاله دهند، می‌گویند: (لکم دینکم ولی دین). ۴ - جواز اقتباس و تضمین قرآندرباره جواز اقتباس و تضمین قرآن، میان فرقه‌های مسلمان اختلاف است؛ برخی از فرقه‌ها به ویژه مالکیه این کار را تحریم کرده‌اند؛ اما فرقه‌های دیگر به ویژه شافعیه ، اقتباس قرآن را جایز می‌دانند. بسیاری از فقیهان مذاهب مختلف، به اقتباس آیات در ایراد خطبه ، وعظ ، مدح پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و بزرگان دین و پاکان را تشویق کرده‌اند. تنها چیزی که همه علمای دین به طور اجماعی اقتباس آن را منع کرده‌اند « هجو » (دشنام گویی) و « هزل » (یاوه سرایی) است. بنابراین، می‌توان گفت اگر به قصد تفهیم مطالب به شنونده و چاشنی کلام، آیه قرآن یا قسمتی از آن برای شاهد مثال ارائه شود، افزون بر این که از نظر شرعی هیچ اشکالی ندارد، از نظر عقلا نیز نیکو و زیبا است؛ لذا همه مسلمانان در زندگی روزانه خویش از قرآن برای شاهد مثال استفاده می‌کنند. ۵ - تضمین در قرآنمیان علمای اسلام بحث است که آیا در خود قرآن مجید نیز تضمینی وجود دارد یا نه. ابن ابی الاصبع گفته است: من در قرآن مجید به تضمینی برنخورده‌ام؛ مگر در دو مورد که در آن‌ها فصلی از « تورات » و « انجیل » به تضمین آمده است: یکی آن جا که می‌فرماید: (وکتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس والعین بالعین و…) و دیگری در آیه (محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار...). ۶ - حکایت کلام دیگران در قرآنبرخی از علما حکایت کلام دیگران در قرآن را نوعی تضمین می‌دانند؛ مانند: ۱. حکایت کلام فرشتگان (قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها ویسفک الدماء…)؛ ۲. حکایت کلام منافقان : (... قالوا انما نحن مصلحون). [۱۰]
میرخلیلی، احمد، مثل در قرآن کریم، ص۱۱۶.
[۱۱]
حسین، محمدخضر، بلاغة القرآن، ص۳۳.
[۱۲]
حلبی، علی اصغر، تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، ص۵۰.
[۱۳]
حلبی، علی اصغر، تاثیر قرآن وحدیث در ادبیات فارسی، ص۵۹.
[۱۴]
حلبی، علی اصغر، تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، ص۶۳.
[۱۵]
حلبی، علی اصغر، تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، ص۶۹-۳۱۲.
۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تضمین قرآن». |